SKĐS - Với sự phát triển mạnh mẽ của men vi sinh (probiotics), khó ai có thể phủ nhận được những lợi ích mà các sản phẩm này mang lại. Tuy nhiên bên cạnh những mặt tích cực, chúng ta cũng nên có những góc nhìn khách quan, hai chiều để hiểu rõ hơn một số tác hại tiềm ẩn của loại men này.
Men vi sinh không phải thần dược
Khi tìm hiểu về microbiome (toàn bộ hệ gene của cộng đồng các vi sinh vật đang cư ngụ ở trên và bên trong cơ thể con người), người ta hy vọng rằng tất cả các vi khuẩn có lợi trong đường ruột là chìa khóa của một sức khỏe tốt.
Vì vậy người ta tìm cách bổ sung các vi sinh vật sống (men vi sinh) vào cơ thể để điều trị một loạt các chứng bệnh. Men vi sinh phổ biến đến nỗi được đưa cả vào trong thực phẩm, viên nang, hay thậm chí là các sản phẩm làm đẹp.
Men vi sinh - lợi ích và tác hại - Ảnh 2.
Men vi sinh được chứng minh là có lợi trong một số bệnh đường tiêu hóa.
Trong một thời gian dài, probiotics được cho là đem lại khá nhiều lợi ích và ít gây hại. Điều đó có thể đúng với một số trường hợp, nhưng nó không hoàn toàn đúng trong môi trường sống hiện tại.
Các nhà khoa học đã chứng minh probiotics có thể cải thiện sức khỏe bằng việc thay thế các vi khuẩn có hại. Nhưng các bằng chứng về hiệu quả của probiotic vẫn còn hạn chế. Hơn nữa probiotics được quản lý thiếu chặt chẽ hơn là thuốc. Các chế phẩm probiotcs riêng biệt không cần phải chứng minh hiệu quả trước khi đưa ra thị trường và việc kiểm soát chất lượng đối với chế phẩm này cũng khá lỏng lẻo.
Trong một bài nghiên cứu được đăng tải trên tạp chí y khoa uy tín hàng đầu thế giới - JAMA Internal Medicine, PGS.TPieter Cohen - Khoa y dược Trường đại học Harvard, kêu gọi mọi người hãy thử nhìn nhận lại một cách khách quan tác hại cũng như lợi ích của probiotics. Ví dụ, trong số những trường hợp bị suy giảm miễn dịch, sử dụng probiotics có thể dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng.
Người tiêu dùng cũng nên sử dụng các sản phẩm probiotics một cách thật thông thái. Từ năm 2016-2017, Cục quản lý Thuốc và thực phẩm Mỹ (FDA) đã kiểm tra hơn 650 cơ sở sản xuất thực phẩm chức năng, phát hiện hơn 50% trong số đó có vi phạm. Các vi phạm liên quan đến độ tinh khiết, hiệu lực và thậm chí cả đặc tính của sản phẩm. Chúng khác với những gì mà nhà sản xuất đã đăng ký lưu hành.
Một số chế phẩm bổ sung probiotics cũng đã bị tìm thấy chứa các vi sinh vật không phải là vi sinh vật có lợi. Tại Mỹ đã từng ghi nhận một trường hợp chế phẩm bổ sung probiotics nhiễm bẩn là nguyên nhân gây ra cái chết của một trẻ sơ sinh.
Lợi ích thực sự của men vi sinh là gì?
Hầu hết việc sử dụng probiotics là để điều trị rối loạn tiêu hóa. Điều đó cho thấy các nhà sản xuất đang tập trung vào chỉ định của thuốc trên đường ruột. Đã có nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực này.
Kết quả đăng trên Tạp chí Dinh dưỡng (Mỹ) cho rằng: Đã tìm thấy một số chủng có lợi trong việc ngăn ngừa tiêu chảy ở trẻ em và được kê đơn kèm kháng sinh.
Các đánh giá liên quan cho thấy, sau khi sử dụng kháng sinh, probiotics giúp ngăn ngừa tiêu chảy do vi khuẩn Clostridium difficile. Một đánh giá khác tập trung vào bệnh tiêu chảy truyền nhiễm cấp tính, cũng tìm thấy lợi ích của một số chủng vi khuẩn khi dùng ở liều kiểm soát. Cũng có bằng chứng cho rằng probiotics có thể giúp ngăn ngừa viêm ruột hoại tử (một tình trạng nghiêm trọng của đường tiêu hóa) và tử vong ở trẻ non tháng.
Men vi sinh - lợi ích và tác hại - Ảnh 3.
Quá nhiều sản phẩm men vi sinh không được kiểm soát an toàn.
Bên cạnh đó, các đánh giá về việc sử dụng probiotics kết hợp trong điều trị hoặc phòng ngừa nấm candida âm đạo ở phụ nữ, viêm phổi và cảm lạnh ở những người khỏe mạnh khác thì thấy một số kết quả tích cực. Tuy nhiên một số nghiên cứu chưa đủ mạnh để tạo những bước thay đổi đột phá.
Nên bổ sung men vi sinh cho trẻ thế nào?
Không dùng men vi sinh cho hầu hết các bệnh đường tiêu hóa
Uống men vi sinh khi nào là thích hợp?
Từ những dữ liệu đã có, chúng ta thấy chỉ khi probiotics được chỉ định trong các trường hợp cụ thể với các chủng vi khuẩn cụ thể thì tác dụng của nó mới thực sự hiệu quả.
Trên các nghiên cứu, cũng cho thấy lợi ích của probiotics không được tìm thấy trong điều trị bệnh tiêu chảy mạn tính. Theo đó, có 03 đánh giá về mức độ cải thiện bệnh Crohn khi sử dụng probiotics được thực hiện và chưa thể tìm thấy bằng chứng đầy đủ để khuyến nghị sử dụng.
Tương tự, 04 đánh giá nữa với bệnh viêm đại tràng cũng được thực hiện và cũng không tìm thấy dữ liệu chứng minh probiotics có hiệu quả.
Probiotics cũng không thể hiện lợi ích trong điều trị bệnh gan, ngăn ngừa bệnh eczecma, sinh non, đái tháo đường thai nghén, viêm âm đạo do vi khuẩn, bệnh dị ứng hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu.
Đối với các nghiên cứu dinh dưỡng, việc chứng minh hiệu quả chưa chắc đã có kết quả tương tự trên lâm sàng. Do đặc thù sản phẩm dinh dưỡng khác với các sản phẩm thuốc.
Khi nghiên cứu được thực hiện trên các chế phẩm sinh học, nó thường liên quan đến một vi sinh vật cụ thể, được xác định chi, loài và thậm chí là chủng. Hơn nữa chúng còn có độ tinh khiết cao và liều lượng xác định. Nhưng khi chúng ta mua probiotics, đặc biệt là khi chúng ở trong thực phẩm thì điều này rất khó được đảm bảo.
PGS.Cohen cho biết: Đôi khi các nghiên cứu nhỏ cho thấy các chủng vi khuẩn có lợi hoạt động tốt, nhưng đối với một nghiên cứu lớn hơn có thể kết quả đó sẽ không còn đúng.
Ở Hoa Kỳ, hoặc ở bất kỳ quốc gia nào, trong đó có Việt Nam, các chế phẩm chứa probiotics có thể được phân phối dưới nhiều hình thức: Thực phẩm chức năng, thực phẩm bổ sung hoặc thuốc. Các quy định cho mỗi loại là rất khác nhau. Hầu hết người mua thường không thấy sự khác biệt. Điều kiện lý tưởng nhất đó là sử dụng và tiêu thụ men vi sinh phù hợp. Nhưng người tiêu dùng lại không tự đánh giá được điều này.
Vẫn còn rất nhiều điều mà con người chưa khám phá hết về probiotics. Một nghiên cứu gần đây được công bố trên tạp chí Cell của Hoa Kỳ đã so sánh cách microbiome của ruột tự tái lập sau khi điều trị bằng kháng sinh trong sự có mặt và không có mặt của probiotics. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng probiotics mặc dù có thể đã cải thiện các triệu chứng tiêu chảy nhưng lại làm chậm phục hồi microbiome.
Tất nhiên, với những người không bị suy giảm miễn dịch, các sản phẩm chứa probiotics mang lại nhiều lợi ích; nên sử dụng các sản phẩm như sữa chua và dưa muối. Đây hoàn toàn có thể là một phần của chế độ ăn uống lành mạnh. Chúng rất ngon và sẽ tốt hơn nhiều loại thực phẩm khác.
PGS.Cohen cảnh báo: Điều quan trọng là người tiêu dùng nên hiểu rằng tất cả những sản phẩm với nhãn mác bắt mắt độc đáo mua ở cửa hàng có thể chưa được kiểm tra chặt chẽ bởi cơ quan quản lý thực phẩm, dược phẩm. Bởi vậy, hãy là người tiêu dùng thông thái khi lựa chọn các sản phẩm đã được kiểm định và chứng nhận tiêu chuẩn chất lượng.
DS.Nguyễn Mạnh Hùng
